Ν. ΓΛΩΣΣΑ Α΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

ΕΝΟΤΗΤΑ  1

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Πρόταση είναι το μεγαλύτερο σύνολο λέξεων που είναι γραμματικά οργανωμένο.

! Τις προτάσεις ανάλογα με τα συστατικά τους (τη δομή) τις χωρίζουμε στις εξής κατηγορίες:

î Απλές… πρόκειται για τις προτάσεις που έχουν ολοκληρωμένο νόημα, μας δίνουν απάντηση στις ερωτήσεις «ποιος» και «τι» και από τις οποίες δεν μπορούμε να αφαιρέσουμε τίποτα (στην ουσία είναι οι προτάσεις που εμπεριέχουν μόνο τους κύριους όρους, δηλαδή αποτελούνται:

­ ή από υποκείμενο και ρήμα αμετάβατο, π.χ. «Ο Γιώργος τρέχει.»

­ ή από υποκείμενο και ρήμα και αντικείμενο, π.χ. «Ο Γιάννης κρατά το βιβλίο.»

­ ή από υποκείμενο και ρήμα και δύο αντικείμενα, ένα άμεσο και ένα έμμεσο, π.χ. «Ο Γιώργος δίνει το βιβλίο στο Γιάννη.»

­ ή από υποκείμενο και συνδετικό ρήμα και κατηγορούμενο, π.χ. «Ο Γιώργος είναι όμορφος.»).

î Ελλειπτικές… πρόκειται για τις προτάσεις από τις οποίες λείπει κάποιος κύριος όρος, π.χ. «Προσφέραμε δώρα στο Γιάννη.» (απουσιάζει το υποκείμενο). Οι ελλειπτικές προτάσεις χρησιμοποιούνται κυρίως στον προφορικό λόγο και σε κείμενα μικρής έκτασης, όπως στις διαφημίσεις, στις αγγελίες.. Βασική προϋπόθεση για τη χρησιμοποίησή τους στο λόγο είναι η κοινή γνώση πομπού και δέκτη για ένα θέμα ώστε από τα συμφραζόμενα να γίνεται αντιληπτός ποιος είναι συγκεκριμένα ο όρος που λείπει.

î Επαυξημένες… πρόκειται για τις προτάσεις που εκτός από τα βασικά στοιχεία έχουν και επιπλέον, τους προσδιορισμούς π.χ. «Ο Πέτρος βοήθησε πολύ με το χιούμορ του.»

! Τις προτάσεις ανάλογα με τη σημασία τους (το περιεχόμενο) τις χωρίζουμε στις εξής κατηγορίες:

î Αποφαντικές… είναι οι προτάσεις που χρησιμοποιούμε για να δώσουμε μία πληροφορία… σε αυτές τις προτάσεις βάζουμε τελεία, π.χ. «Το μάθημα αρχίζει στις 8:00.».

î Ερωτηματικές… είναι οι προτάσεις που χρησιμοποιούμε για να ζητήσουμε μια πληροφορία… σε αυτές τις προτάσεις βάζουμε ερωτηματικό, π.χ. «Τι ώρα αρχίζει το μάθημα;».

î Επιφωνηματικές… είναι οι προτάσεις που εκφράζουν ένα έντονο συναίσθημα… σε αυτές τις προτάσεις βάζουμε θαυμαστικό, π.χ. «Τι ωραία μέρα!».

î Προστακτικές… είναι οι προτάσεις που χρησιμοποιούμε για να ζητήσουμε από κάποιον να κάνει κάτι ή να τον παρακαλέσουμε για κάτι… σε αυτές τις προτάσεις βάζουμε τελεία ή θαυμαστικό, π.χ. «Μπείτε στην τάξη.».

! Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε διαφορετικά είδη προτάσεων για να πετύχουμε το σκοπό μας στην επικοινωνία. Η επιλογή μας εξαρτάται κυρίως από τον ακροατή μας (ποιος είναι, τι σχέση έχουμε μαζί του), από τον τρόπο που μεταδίδεται το μήνυμα και τις συνθήκες επικοινωνίας (αν μιλάμε από το τηλέφωνο ή πρόσωπο με πρόσωπο, αν είμαστε μπροστά σε άλλους ή μόνοι με το συνομιλητή μας). Έτσι, μπορούμε να ζητήσουμε μια πληροφορία χρησιμοποιώντας όχι μόνο ερωτηματικές προτάσεις, αλλά και αποφαντικές ή προστακτικές, π.χ.

­ «Θα ήθελα να μου πει κάποιος τις ώρες των μαθημάτων.» (αποφαντική)

­ «Ποιες είναι οι ώρες των μαθημάτων;» (ερωτηματική)

­ «Πες μου τις ώρες των μαθημάτων.» (προστακτική).

! Οι προτάσεις (ως προς την ποιότητά τους) που δεν έχουν άρνηση λέγονται καταφατικές, ενώ εκείνες που περιέχουν άρνηση (δεν, μην) λέγονται αρνητικές.

! Η ίδια ακριβώς πρόταση μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να δηλώσουμε ή να ρωτήσουμε κάτι, για να εκφράσουμε απορία, θαυμασμό, έκπληξη κ.τ.λ.. Αυτό γίνεται στο προφορικό λόγο με τον επιτονισμό της φωνής και στον γραπτό με τα σημεία στίξης… π.χ.:

­ Άρχισε το σχολείο.

­ Άρχισε το σχολείο;

­ Άρχισε το σχολείο!