Ενοτητα 1 Αχώριστα μόρια (θεωρία-παραδείγματα)

 σύνθεση με αχώριστα μόρια (προθήματα)

Αχώριστα μόρια ή προθήματα είναι λέξεις μονοσύλλαβες ή δισύλλαβες που είτε σχηματίστηκαν τα νεότερα χρόνια (λαϊκά μόρια) είτε προέρχονται από προθέσεις ή από άκλιτες λέξεις της αρχαίας ελληνικής (λόγια μόρια). Τα λαϊκά μόρια δε χρησιμοποιούνται μόνα τους στο λόγο.

Σύνθεση με αχώριστα λαϊκά μόρια

	μόριο	σημασία	σύνθετη λέξη
01	α-  ανα-  αν-	στέρηση ή άρνηση	ά-κακος, α-ξέχαστος ανα-βροχιά, ανα-δουλειά αν-άξιος, αν-εύθυνος
02	ξε-	έξω πολύ εντελώς στέρηση	ξε-μυτίζω, ξε-πορτίζω ξε-κουφαίνω, ξέ-μακρα ξε-γυμνώνω, ξε-κολλώ, ξε-τίναγμα ξε-βάφω, ξε-διψώ, ξ-ύπνιος

Σύνθεση με αχώριστα λόγια μόρια

	μόριο	σημασία	σύνθετη λέξη
01	αει-	πάντοτε, συνεχώ	αει-κίνητος, αει-μνηστος, αει-φορία
02	αμφι-	από τα δύο μέρη, γύρω διχασμός	αμφί-βιο, αμφι-θέατρο, αμφί-κυρτος αμφι-βάλλω, αμφί-ρροπος
03	ανα-	1. επάνω 2. πάλι 3. πίσω 4. ως υποκοριστικό	1. ανα-σηκώνω, ανα-βάτης< 2. ανα-γέννηση, ανα-θεώρηση 3. ανα-ρωτιέμαι, ανα-στροφή 4. ανά-λαφρος
04	αντι- ανθ	1. αξίωμα 2. αντίθεση 3. αντί κάποιου άλλου	1. αντι-πτέραρχος, αντι-στράτηγος, ανθ-υπολοχαγός 2. αντι-καπνιστής, αντι-αλλεργικός 3. αντι-κλείδι, αντί-δωρο
05	απο-	1. απομάκρυνση 2. αφαίρεση 3. χρόνος 4. στέρηση 5. αντίθετη ενέργεια 6. υπερβολή	1. από-κοσμος, απο-χωρώ 2. απο-δυναμώνω, απο-βάλλω 3. από-γευμα, από-βραδο 4. απ-άνθρωπος, απο-παίδι 5. απο-συνδέω, απο-μυθοποιώ 6. απο-ξεραίνω, απο-γυμνώνω
06	αρτι-	πριν από λίγο	αρτι-γέννητος
07	αρχι-	πρώτος, ανώτερος	αρχι-εργάτης, αρχι-ερέας, αρχι-μηνιά
08	δια-	1. ανάμεσα 2. παντού 3. διάλυση 4. μοιρασιά 5. ασυμφωνία 6. ανταγωνισμό 7. χρονική διάρκεια διάφορα	1. δια-βαίνω, δια-γώνιος, διά-μετρος 2. δια-δίδω, δια-κηρύσσω 3. δια-λύω, δια-σπώ 4. δια-μοιράζω, δια-νέμω 5. δια-φέρω, δια-φωνώ 6. δια-γωνίζομαι, δια-πληκτίζομαι 7. δια-νυκτερεύω, δι-ημεύω δια-δέχομαι, δι-ενεργώ
09	διχο-	σε δύο	διχο-τόμος, διχό-νοια, διχο-γνωμία
10	δυσ-	δύσκολος, κακός	δυσ-άρεστος, δυσ-πεψία δυσ-τροπος, δυσ-φημώ
11	εισ-	κίνηση προς τα μέσα	είσ-οδος, εισ-πράττω, εισ-άγω
12	εκ- / εξ-	1. έξω 2. αλλαγή 3. πολύ	1. εκ-θέτω, εκ-φράζω, εξ-έχω 2. εκ-χερσώνω, εξ-ελληνισμός 3. έκ-θαμβος, έκ-πληκτος
13	εν- / εμ	1. μέσα 2. ανάμεσα 3. επιτατικά διάφορα	1. εν-έχομαι, εν-ήλικος, εμ-πιστεύομαι, εμ-πνέω< 2. εν-σωματώνω, εν-τάσσω 3. έν-αστρος, έν-θερμος, εμ-παθής εν-ισχύω, εν-οχλώ, εν-διαφέρομαι
14	ενδο-	μέσα	ενδο-βλέφιος, ενδο-χώρα, ενδό-μυχος
15	επι- / επ- / εφ-	1. επάνω 2. ανώτερος 3. εξωτερικό τμήμα 4. αυτό που ακολουθεί 5. επιτατικά 6. συμπληρωματικά 7. σκοπό διάφορα	1. επι-βλέπω, επι-γράφω, έφ-ιππος, εφ-αρμόζω 2. επι-σμηνίας, επι-διαιτητής 3. επι-δερμίδα, επι-κάρδιο 4. επί-γονος, επί-λογος 5. επι-βεβαιώνω, επ-αυξάνω 6. επι-χορήγηση, επι-μαρτυρία 7. επί-δοξος, επι-κερδής, επι-ζήμιος επι-ζητώ, επι-ταχύνω, εφ-ευρέτης
16	ευ-	1. καλός, καλά 2. εύκολος, εύκολα	1. ευ-αγγέλιο, ευ-άερος, ευ-καιρία 2. ευ-ερέθιστος, εύ-φορος
17	ημι-	1. μισό 2. σε μικρότερο βαθμό	1. ημί-χρονο, ημί-ωρο, ημι-σφαίριο, ημι-κρανία 2. ημι-επίσημος, ημί-φως, ημί-θεος
18	κατα-	1. κάτω 2. εναντίωση 3. υπερβολή 4. μέσο μιας περιόδου 5. κατάταξη, ξεχώρισμα	1. κατά-βαση, κατα-βυθίζω 2. κατα-δίωξη, κατα-γγέλλω 3. κατα-γοητεύω, κατα-γδύνω κατα-σπαταλώ 4. κατα-καλόκαιρο, κατα-χείμωνο 5. κατα-γράφω, κατα-μετρώ, κατα-νέμω
19	μετα-	1. αλλαγή θέσης 2. επανάληψη 3. αλλαγή κατάστασης 4. δήλωση συμμετοχής 5. χρονική συνέχεια 6. τοπική θέση διάδοχη κατάσταση	1. μετα-φορά, μετα-φύτευση, μετά-θεση 2. μετα-πωλώ 3. μετα-σχηματίζω, μετα-πλάθω, μετά-λλαξη 4. μετα-δίδω, μετα-λαμβάνω 5. μετα-μεσήμερο, μετα-μεσονύκτιο 6. μετό-πισθεν, μετα-τάρσιο μετα-σεισμός
20	ομο-	μαζί, που έχει το ίδιο	ομό-θρησκος, ομό-κεντρος, ομο-ούσιος
21	οψι-	αργά	οψι-μάθεια, οψί-πλουτος
22	παρα-	1. ενώπιον 2. εναντίον 3. κοντά 4. υποκατάσταση 5. σχετική ομοιότητα 6. παράλληλη λειτουργία 7. χρονική συνέχεια 8. απόκλιση από κανονικό 9. σκόπιμη αλλοίωση διάφορα	1. παρε-λαύνω 2. παρα-βαίνω, παρε-μποδίζω 3. παρα-θαλάσσιος, παρα-μεθόριος 4. παρα-μάνα, παρα-γιός, παρα-παίδι 5. παρα-πλήσιος, παρό-μοιος 6. παρα-κράτος, παρα-οικονομία 7. παρα-μένω, παρα-τείνω 8. παρά-νοια, παρα-φροσύνη, παρα-μνησία 9. παρα-ποιώ, παρα-χαράσσω, παρε-ρμηνεύω παρα-γνωρίζω, παρα-κολουθώ
23	περι-	1. γύρω 2. πολύ 3. εξωτερικό τμήμα 4. κοντά 5. κυκλική κίνηση 6. κίνηση χωρίς στόχο 7. κρατώ μέσα	1. περι-γιάλι, περι-ορίζω, περι-μαζεύω 2. περι-ζήτητος, περί-φημος 3. περι-κάρδιο, περι-σπέρμιο 4. περί-γειο, περι-ήλιο 5. περι-στρέφω, περι-φέρω 6. περι-φέρομαι, περι-πλανιέμαι 7. περι-έχω, περι-λαμβάνω
24	προσ-	1. κίνηση προς ένα τέρμα 2. εγγύτητα 3. ομοιότητα 4. συμφωνία, σχέση 5. εναντίον 6. χρονική εγγύτητα 7. επαύξηση διάφορα	1. προσ-έρχομαι, προσ-ελκύω 2. προσ-κολλώ, πρόσ-κειμαι 3. προσ-ομοιάζω 4. προσ-αρμόζω 5. προσ-βάλλω, προσ-κρούω 6. πρόσ-καιρος, προσ-ωρινός 7. προσ-αυξάνω, προσ-μαρτυρώ προσ-δοκώ, προσ-εύχομαι, προσ-μένω
25	συν-  (συγ-,  συλ-,  συμ-,  συρ-,  συσ-,  συ-,  συνε-)	μαζί	συν-εργάτης, συν-έδριο, συγ-γενής, συγ-κάτοικος, συλ-λαμβάνω, συλ-λαλητήριο συμ-μαζεύω, συμ-παίκτης συρ-ράπτω, σύρ-ριζα συσ-κέπτομαι, συσ-κοτίζω σύ-θαμπα, σύ-ζυγος συνε-παίρνω, συνε-φέρνω
26	τηλε-	μακριά	τηλέ-φωνο, τηλε-χειριστήριο, τηλε-όραση
27	υπερ-	1. πέρα από το κανονικό 2. προστασία, υπεράσπιση	1. υπερ-βολή, υπερ-κόπωση, υπερ-μεγέθης 2. υπερ-ασπίζω, υπέρ-μαχος
28	υπο-(υπ-, υφ-)	1. από κάτω 2. κρυφά, λίγο 3. συνοδεία 4. πίσω	1. υπό-γειο, υπο-διευθυντής, υφ-ήλιος 2. υπο-δηλώνω, υπο-μειδιώ, υπο-σιτίζομαι 3. υπό-κρουση 4. υπο-χωρώ
29	υψι-	ψηλά, ψηλός	υψί-πεδο, υψί-φωνος