Ενότητα 5

                                                           ΕΝΟΤΗΤΑ 5

Ο ελληνισμός από τα μέσα του 18ου αι. έως τις αρχές του 19ου αι.

Οικονομικοί  και κοινωνικοί μετασχηματισμοί

Συγκυρίες που ευνόησαν τους Έλληνες πλοιοκτήτες:

·      Η ρωσοτουρκική συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή (1774), που επέτρεπε την ελεύθερη κίνηση των πλοίων με ρωσική σημαία στα Στενά.

·      Οι ναπολεόντειοι πόλεμοι (1797-1815),που είχαν ως συνέπεια την περιορισμένη παρουσία αγγλικών και γαλλικών πλοίων στη Μεσόγειο.

Αποτελέσματα της ευνοϊκής συγκυρίας για τους Έλληνες:

·      Οι Έλληνες έλεγξαν σημαντικό μέρος του εμπορίου.

·      Ελληνικές πόλεις αναπτύχθηκαν σε σημαντικά εμπορικά κέντρα.

·      Ενισχύθηκαν οι ελληνικές παροικίες.

Η στάση της εκκλησίας απέναντι στην επανάσταση:

Η ορθόδοξη εκκλησία εναντιωνόταν στις ιδέες του διαφωτισμού.

Ορισμένοι, όμως, κληρικοί υιοθέτησαν τις διαφωτιστικές αντιλήψεις.

Οι Φαναριώτες

·      Ήταν Έλληνες από αρχοντικές οικογένειες που κατοικούσαν στο Φανάρι.

·      Ήταν μορφωμένοι και καταλάμβαναν υψηλές θέσεις στην οθωμανική διοίκηση.

·      Τον 18ο αι. διορίζονταν ηγεμόνες στις αυτόνομες παραδουνάβιες ηγεμονίες.

Οι προεστοί

·      Διοικούσαν τις ελληνορθόδοξες κοινότητες και συγκέντρωναν τους φόρους.

·      Είχαν μεγάλη πολιτική επιρροή στους τοπικούς Τούρκους αξιωματούχους.

Οι έμποροι και οι καραβοκύρηδες

·      Βελτίωναν την οικονομική τους κατάσταση.

·      Ενδιαφέρονταν για τη διάδοση των νεoτερικών ιδεών.

Οι κλέφτες

·      Ήταν αγρότες που κατέφευγαν στα βουνά.

·       Επιδίδονταν αδιακρίτως στη ληστεία.

·      Οι αγροτικοί πληθυσμοί συχνά τους υποστήριζαν από θαυμασμό ή φόβο.

·      Υμνήθηκαν στα δημοτικά τραγούδια ως πρότυπα ανυπότακτης στάσης.

Οι αρματολοί

·      Ήταν ένοπλα σώματα οργανωμένα από την οθωμανική διοίκηση για την τήρηση της τάξης.

Οι αγρότες

·      Ξεπερνούσαν το 80 % του πληθυσμού.

·      Καλλιεργούσαν κρατικά ή ιδιωτικά κτήματα που ανήκαν σε Τούρκους.

·      Η ζωή τους ήταν δύσκολη.

Οι απασχολούμενοι στο εμπόριο και τη ναυτιλία

·      Αυξάνονταν με τη συνεχή ανάπτυξη της ναυτιλίας και του εμπορίου.

Κινήματα εναντίον της οθωμανικής κυριαρχίας

·      Το 1770 οργανώθηκε με ρωσική υποκίνηση επανάσταση, τα λεγόμενα «ορλοφικά», στην Πελοπόννησο.

·      Ο Λάμπρος Κατσώνης, απεσταλμένος και αυτός της Ρωσίας, προσπάθησε να οδηγήσει σε εξέγερση τους κατοίκους των νησιών του Αιγαίου.

·      Οι Σουλιώτες συγκρούστηκαν με τον Αλή πασά των Ιωαννίνων από το 1789   έως το 1804.                                             

Ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός

Ορισμός του Νεοελληνικού Διαφωτισμού:

Ο νεοελληνικός διαφωτισμός ήταν ένα πνευματικό – ιδεολογικό κίνημα που επιδίωκε τη διάδοση των διαφωτιστικών ιδεών μεταξύ των Ελλήνων με σκοπό την ιδεολογική προετοιμασία για τον αγώνα της ελευθερίας. Το κίνημα διαμορφώθηκε στα μέσα του 18ου αιώνα και αναπτύχθηκε αρχικά στις παροικίες και σε ορισμένα μεγάλα εμπορικά κέντρα του ελληνισμού (Σμύρνη, Γιάννενα, Χίος).

Κύριες ιδέες των Ελλήνων διαφωτιστών:

·      Συνέδεσαν τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό με τον αγώνα για ελευθερία.

·      Θεωρούσαν ότι η εκπαίδευση πρέπει να θεμελιωθεί στις φυσικές επιστήμες και να γίνεται στη λαϊκή γλώσσα.

Η αντίδραση των συντηρητικών λογίων στις ιδέες του διαφωτισμού:

·      Απέρριπταν τις διαφωτιστικές ιδέες.

·      Συνέδεαν την εκπαίδευση με τη θρησκευτική παράδοση και την αρχαΐζουσα γλώσσα.

Οι κυριότεροι εκπρόσωποι του νεοελληνικού διαφωτισμού:

Ο Ρήγας Φερραίος:

·      Πρότεινε τη δημιουργία μιας Ελληνικής Δημοκρατίας που θα αντικαθιστούσε την οθωμανική αυτοκρατορία.

·      Το έργο του Νέα Πολιτική Διοίκηση ήταν έντονα επηρεασμένο από τις ιδέες της γαλλικής επανάστασης και ειδικά από τη ριζοσπαστική της φάση.

·      Πλήρωσε με τη ζωή του το όραμά του.

Ο Αδαμάντιος Κοραής:

·      Θεωρούσε ότι οι Έλληνες, για να κερδίσουν την ελευθερία τους, θα έπρεπε πρώτα να μορφωθούν.

·      Στη γλώσσα ακολούθησε τη λεγόμενη «μέση» οδό: μια ελληνική που δε θα ήταν ούτε αρχαΐζουσα ούτε δημοτική.

Άλλοι σημαντικοί διαφωτιστές ήταν: Ο Ανώνυμος συγγραφέας της Ελληνικής Νομαρχίας, ο Ι. Μοισιόδακας, ο Δ. Καταρτζής, ο Κ. Κούμας και ο Θ. Καΐρης.

                                                                     ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

1.α. Για ποιους λόγους οι Έλληνες πλοιοκτήτες ελέγχουν σημαντικό μέρος του Ευρωπαϊκού εμπορίου; β. Ποιες πόλεις εξελίσσονται σε σημαντικά εμπορικά κέντρα;

2. Πού συντελούνται νέοι κοινωνικοί μετασχηματισμοί; (Επιγραμματικά) (ορθόδοξη εκκλησία – Φαναριώτες – προεστοί – έμποροι – καραβοκύρηδες – αγρότες – κλέφτες – αρματολοί – ναύτες)

3. Ποια στάση υιοθετεί η εκκλησία σχετικά με τις διαφωτιστικές ιδέες;

 4. Τι ξέρετε για τους Φαναριώτες;

5. Ποιος ο ρόλος των προεστών;

 6. Ποια η δράση εμπόρων και καραβοκύρηδων;

7§. 8§. Τι ήταν οι κλέφτες και τι οι αρματολοί; β. Ποια η διαφορά τους;

 9. Πώς ήταν η ζωή των αγροτών;

10. Γιατί αυξάνονται οι απασχολούμενοι στο εμπόριο και οι ναύτες;

 11. Γιατί τον 18ο αι. οι Έλληνες στρέφονται στη Ρωσία, για να ζητήσουν βοήθεια;

 12§. 13§. Τι κατάληξη είχαν τα Ορλοφικά, το κίνημα του Λάμπρου Κατσώνη και η σύγκρουση των Σουλιωτών με τον Αλή πασά;-------------------------------------------------------------------------------------------------

14. Ποιοι οι φορείς διάδοσης των ιδεών του Διαφωτισμού στον ελλαδικό χώρο και ποια σημασία δίνουν στη λογική και την εκπαίδευση;

 15. Τι ήταν το κίνημα του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, πότε και πού αναπτύσσεται κυρίως;

16§.17§. Ποιες δύο θέσεις δημιουργούνται αναφορικά με τις ιδέες του Διαφωτισμού;

18. Ποιοι Έλληνες λόγιοι ξεχωρίζουν;

19. α. Ποιο το όραμα του Ρήγα και σε ποιο έργο του παρουσιάζεται;----------------------------------------------β. Ποια η άποψη του Ανώνυμου συγγραφέα της Ελληνικής Νομαρχίας;

20. Ποια η θέση του Κοραή για τη μόρφωση και τη γλώσσα;--------------------------------21. Ποιους άλλους Έλληνες Διαφωτιστές γνωρίζετε;--------------------------------------------22.. Τι αποδεικνύει τον κυρίαρχο ρόλο των Ελλήνων στο βαλκανικό εμπόριο (πηγή 1, σελ. 23);

23.. Ποια η συμβολή των Ελλήνων που ζουν στις παροικίες, όπως παρουσιάζεται στην πηγή 2, σελ. 24 7και πώς τονίζεται η αξία της μόρφωσης από τον Ανώνυμο, συγγραφέα της Ελληνικής Νομαρχίας στην πηγή 4, σελ. 25

 24.. Από ποιες ιδέες του Διαφωτισμού φαίνεται να έχει επηρεαστεί ο Ρήγας στο κείμενο της πηγής 3. σελ. 25;

 25.. Σχολιάστε την εικόνα 3, σελ. 25.

 26. Να δώσετε τις εξηγήσεις των παρακάτω όρων: Συνθήκη Κιουτσούκ Καϊναρτζή, παροικίες, Φαναριώτες, Νεοελληνικός Διαφωτισμός.

 27. Να αποφασίσετε αν οι παρακάτω προτάσεις είναι σωστές ή λανθασμένες και, στη συνέχεια, να διορθώσετε τις λανθασμένες:

α. Η Ορθόδοξη Εκκλησία ήταν θερμός οπαδός της Επανάστασης και των ιδεών του Διαφωτισμού.

 β. Οι Έλληνες επωφελήθηκαν από τη Συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή.

γ. Οι Φαναριώτες ασχολήθηκαν με το εμπόριο.

 δ. Το κίνημα του Λάμπρου Κατσώνη στέφθηκε με απόλυτη επιτυχία

. ε. Ο Ρήγας Φεραίος δολοφονήθηκε από Έλληνες στα 1774.

στ. Οι αγρότες δούλευαν δικά τους τσιφλίκια.